هي مسجد نئونديرو شهر جي ويجهو هڪ ننڊي گوٺ جنهن جو نالو پيرگوٺ آهي هي مسجد ان گوٺ ۾ واقع آهي. هن مسجد جي عمر تقريبن 300 سالن جي ويجهو آهي. هن جي تصويرن ۾ نظر ايندڙ سرن سان هن جي عمر جو اندازو لڳائي سگهجي ٿو. هي مسجد هن مسجد جي تاريخ تي ڪتاب لکيل آهي جيڪو مسجد جي نگرانن وٽ آهي ۽ ڪتاب به اوتروئي پراڻو آهي ان ڪري ان جا پنا بلڪل شهيد ٿيڻ تي آهن
روهڙي، سنڌ جي قديم ۽ تاريخي شهر مان هڪ آهي. هي شهر سنڌونديءَ جي اڀرندي ڪناري تي اڏيل آهي. هتي تمام جهونيون، وڻندڙ ۽ تاريخي عمارتون آهن. هي شهر، سکر ۽ بکر، کان هڪ دلڪش نظارو پيش ڪري ٿو. هن جي ڀرسان درياءَ جي ٻيٽ ۽ ٽڪرين مان قديم زماني جون شيون هٿ آيون هيون، جن کي ڏسي قديم آثارن جي ماهر ليفٽيننٽ ٽيوملر اندازو لڳايو هو، ته هي شهر تمام جهونو آهي ۽ پٿر واري زماني ۾ به آباد ۽ وسندڙ هو. زماني جي ڦيرين ڦارين جي ڪري، ڪيترائي ڀيرا هي شهر غير آباد ۽ وري آباد ٿيندو رهيو آهي. قديم آثارن جي هڪ ٻئي ماهر ڊاڪٽر بلئم فورڊ انهن شين کي ڏسي، اندازو لڳايو هو ته هندستان جي ٻين هنڌن تان اهڙي قسم جي لڌل شيون وڌيڪ سهڻيون آهن. جيتوڻيڪ هي شهر قديم زماني کان آباد ٿيندو رهيو آهي، پر هاڻوڪو شهر گهڻو قديم نه آهي. عربن جي ڪاهه وقت، هن جو نالو نشان ئي ڪونه هو. ان وقت اروڙ، سنڌ جي گاديءَ جو هنڌ هو. درياءَ جو رخ بدلائڻ ڪري اروڙ جو شهر ڦٽڻ لڳو ۽ روهڙيءَ جو نئون شهر آباد ٿيو.
هن شهر کي خاص اهميت حضور اڪرم صلي الله عليه وآله وسلم جن جي وار مبارڪ جي ڪري آهي. وار مبارڪ هڪ سوني جواهرن سان جڙيل، دٻليءَ ۾ پيل آهي، جا مير مراد علي خان جي نذر ڪيل آهي. چيو وڃي ٿو ته وار مبارڪ جو روضو ايران جي بادشاهه نادر شاهه ٺهرايو هو.
سنڌي هڪ قديم ۽ شاهوڪاري ٻولي آهي. مُئن جو دڙو مان لڌل مُهرن تي موجود لکت مان ثابت آهي، ته هتي آڳاٽي دور ۾ به ڪا ٻولي لکت جي روپ ۾ موجود هئي. لسانيات جا ماهر، ملڪي توڙي بين الاقوامي سطح تي انهيءَ کي پڙهڻ جا جتن ڪري رهيا آهن.
عرب سياحن ۽ تاريخدانن جي تحريرن موجب نائين صدي عيسويءَ بلڪ ڪن حوالن موجب ان کان به اڳي سنڌي ٻولي سنڌ ۾ رائج هئي. عربن جي دور ۾ قرآن شريف جو سنڌيءَ ۾ ترجمو ٿيو. اهو احوال بزرگ بن شهر يار جي جاگرافيءَ نالي عجائب الهند ۾ لکيل آهي.
عربن کان پوءِ سومرن جو راڄ قائم ٿيو. انهن 1050ع کان 1350ع تائين حڪومت ڪئي. سومرن کان پوءِ سما (1350ع کان 1521ع) حاڪم ٿيا. پوءِ ارغون دور (1521ع کان 1555ع) آيو.
انهيءَ کان پوءِ ڪلهوڙن جي حڪومت جو دور (1600ع کان 1683ع تائين شروع ٿيو. جيڪو عرسي جي لحاظ کان 83 سال هليو، پر ان دور ۾ سنڌي ادب ۾ گهڻو واڌارو ٿيو. شاهه عبداللطيف ڀٽائي هن دور جو عظيم شاعر آهي. سندس ڪلام جو ڪتاب (شاهه جو رسالو) سنڌي ٻوليءَ جو لافاني دستاويز آهي. شاهه سائين صحيح معنيٰ ۾ هڪ آفاقي شاعر آهي.
تخليق، تنقيد، تحقيق توڙي ترجمي جي ڏس ۾ موجوده دور سنڌي ادب لاءِ بيحد اهميت وارو آهي. جي ايم سيد، پير حسام الدين راشدي، ڊاڪٽر الهداد ٻوهئي، مولانا غلام محمد گرامي، علامه غلام مصطفيٰ قاسمي، ڊاڪٽر ممتاز پٺاڻ، عبدالڪريم سنديلي، رسول بخش پليجي، محمد ابراهيم جوئي، محمد عمر چنڊ، سراج ۽ فهميده حسين جون ان ڏسِ ۾ نمايان خدمتون آهن.
ڪراچي سنڌ جو قديم شهر آهي. ڪراچي کي پهريون ڪولاچي جي نالي سان سڏيو ويندو هو. هاڻي ڪراچي کي روشنين جو شهر پڻ چيو ويندو آهي. ڪراچي شهر سنڌ جي گادي جو هنڌ پڻ آهي. هن شهر ۾ مختلف ملڪن جا ماڻهو رهن ٿا. جيڪي هتي ڪمائي پنهنجون زندگيون گذاري رهيا آهن، جنهن ڪري سنڌ ۾ رهندڙ سنڌين کي زندگي گذارڻ لاءِ ڪافي مشڪلن سان گذرڻو ٿو پوي، ۽ انهن لاءِ روگار جو ملڻ مشڪل ٿي ويو آهي.
ڪراچي شهر ۾ ڪيتريون ئي ڪالونيون ۽ گهڻائي ننڊا گوٺ پڻ وسيل آهن. هن شهر ۾ چئني صوبن جون قومون هڪ جيتري ئي اڪثريت سان رهن ٿيون.
سنڌ جا ڪيترائي وڏا ۽ مشهور شهر آهن ان مان ڪجهه هي آهن.
1) ڪراچي
2) حيدرآباد
3) دادو
4) نوابشاهه
5) لاڙڪاڻو
6) ڪمبر.شهدادڪوٽ
7) سکر
8) شڪارپور
سنڌ صوبو هڪ قديم صوبو آهي. سنڌ کي پهريون باب السلام جي نالي سان سڏيو ويندو آهي. سنڌ صوبي ۾ ڪيترائي وڏا ۽ ترقي پزير شهر آهن. سنڌ جو پهرين نمبر تي شهر ڪراچي آهي ۽ ٻين نمبر تي حيدرآباد ۽ پوءِ ڪيترائي ٻيا شهر آهن
چنڊ چيو مان چاهه ڏيان، سج چيو مان ساهه ڏيان,
مون چيو، مونکي سنڌ کپي، باقي هر شئي کي مان باهه ڏيان.
